Nasz patron
„Być narodowi użytecznym”
Stanisław Staszic (1755-1826) był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia, uczonym, filozofem, geologiem i geografem, działaczem politycznym i oświatowym.
Urodził się w Pile jako syn miejscowego burmistrza. Mieszczańskie pochodzenie zamykało mu w I Rzeczpospolitej drogę do kariery politycznej i służby publicznej, dlatego za namową matki wybrał stan duchowny. Po uzyskaniu święceń kapłańskich w 1779 roku udał się na studia zagraniczne. Studiował nauki przyrodnicze na uniwersytetach w Lipsku, Getyndze i Paryżu, a wracając do kraju zwiedził Alpy i Apeniny.
W 1781 roku Staszic powrócił do kraju i przez ponad 10 lat był wychowawcą synów byłego kanclerza Andrzeja Zamojskiego oraz jego zaufanym współpracownikiem. Wraz z rodziną Zamoyskich odbył podróże do Włoch i Austrii, gdzie poczynił wiele obserwacji przyrodniczych oraz gospodarczo – społecznych. W domu Zamoyskich pozostał do 1797 roku, rozwijając wszechstronne zainteresowania i uzyskując niezależność materialną.
W okresie Sejmu Czteroletniego Staszic był zwolennikiem Stronnictwa Patriotycznego i rzecznikiem reform. Wypowiadał się anonimowo wydając drukiem Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski, w których domagał się zniesienia liberum veto, wprowadzenia dziedziczności tronu, praw politycznych dla mieszczan i poprawy sytuacji chłopów.
Po utracie niepodległości podróżował po kraju w celach naukowych , prowadząc badania geologiczne i geograficzne. Plonem tych badań oraz obserwacji było dzieło „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski” (1815). Staszic przedstawił w nim własną teorię na temat dziejów Ziemi oraz dołączył sporządzoną przez siebie mapę geologiczną Polski.
W okresie Księstwa Warszawskiego (1807 – 1812) i Królestwa Polskiego (1815 – 1826) Staszic pełnił ważne funkcje publiczne, pracując w rządach tych państw na stanowiskach ministerialnych.
Organizował szkolnictwo zawodowe różnych szczebli. Z jego inicjatywy powstała w Kielcach pierwsza w Polsce uczelnia kształcąca fachowców dla przemysłu – Szkoła Akademiczno – Górnicza (1816). Przyczynił się też do powstania w Warszawie uniwersytetu (1816), Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa oraz Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego.
Jako dyrektor generalny Wydziału Przemysłu i Kunsztów w Królestwie Polskim przygotował plan rozbudowy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Z jego inicjatywy powstała kopalnia węgla kamiennego w Dąbrowie Górniczej.
Stanisław Staszic przyczynił się również do rozwoju życia naukowego jako współorganizator i od 1808 prezes warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz fundator jego siedziby.
Dążąc do poprawy losu włościan, Staszic przekazał w 1816 roku swe dobra w Hrubieszowskim (10 wsi) w na własność chłopom, zobowiązując ich do wnoszenia opłat na cele gminne oraz do wpłacania czynszu do Kasy Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego.
Stanisław Staszic zmarł 20 stycznia 1826 roku w Warszawie i zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany przy kościele kamedułów na Bielanach. Nie tylko za życia prowadził działalność filantropijną, lecz również testamentem przekazał cały swój majątek na cele publiczne, m.in. szpitale, Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych, pomnik Kopernika w Warszawie. Przez całe swoje życie był narodowi użyteczny.